در سومین نشست از سلسله نشست های «پژوهش و تمدن نوین اسلامی» که به مناسبت نکوداشت هفته پژوهش به همت معاونت پژوهش حوزه های علمیه و با همکاری پژوهشگاه ها و موسسات مختلفی در هفته ی جاری در مدرسه فیضیه در حال برگزاری است، چند تن از اعضای اجرایی و هیئت علمی پژوهشگاه قران و حدیث به ایراد سخنرانی و ارائه گزارش عملکرد این پژوهشگاه پرداختند.
در ابتدای جلسه حجت الاسلام والمسلمین محمد عالم زاده نوری عنوان کرد: امروز هدف اخلاق و تعالی تربیت شهروند سازگار و تامین امنیت اجتماعی شده است.
وی افزود: در روزگاری حقایق ثابت بودند، امروز متزلزل شده اند، روزگاری برخی از حرکات لودگی تعریف می شد، امروز همان حرکات هنرمندی است، یک روزگاری لهو و لعب سبک سری بود، امروز پر کردن اوقات است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قران و حدیث گفت: روزگاری نازپردگی مانع رشد بود و والدین کودکان خود را با سختی ها مواجه می ساختند، اما امروز آسایش و حق رفاه هدف انسان است.
حجت الاسلام والمسلمین عالم زادی نوری خاطرنشان کرد: یک روزگاری مصرف انبوه طرد می شد، اما امروز به لطف تبلیغات تلویزیونی این نوع مصرف گرایی ها رواج پیدا کرده است.
هندسه ارزش های اسلامی مشخص شود
وی تاکید کرد: همان طور که می بینیم ارزش ها از گذشته تا کنون دستخوش تغییر شده اند، ما در تعارض های اخلاق باید کار خوب و خوب تر و کار بد و بدتر را مشخص کنیم، به عبارت دیگر هندسه ارزش های اسلامی باید مشخص شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قران و حدیث با اشاره به روش های موجود برای پژوهش های اخلاقی بیان کرد: همه این ها نیاز به پژوهش دارد، برای اثبات ارزشمندی و غیرارزشمندی یک فضیلت یا رذیلت اخلاقی می توان به براهین اخلاقی روی آورد.
حجت الاسلام والمسلمین عالم زادی نوری تصریح کرد: می توان برای اثبات اخلاق از شهود و گزاره های اخلاقی نیز بهره گرفت و این سه روش در روش های سنتی ما موجود بوده است.
نیازمند تحقیق و پژوهش در حوزه اخلاق هستیم
وی یادآور شد: به میزانی که در فقه به تحقیق و پژوهش پرداخته شده، در اخلاق پرداخته نشده و عالمان علم اخلاق بیشتر در صدد نقل حدیث بوده اند، به همین دلیل تجزیه و تحلیل محتوای این احادیث کمتر دیده می شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث ابراز کرد: در کارهای انجام شده تلاش ویژه ای برای جمع بین ادله و یا تاکید بر تفاوت های آن ها در حوزه اخلاق دیده نمی شود.
حجت الاسلام والمسلمین عالم زاده نوری مطرح کرد: بخش قابل توجهی از قواعد اصولی ما قابل تطبیق بر آموزه های اخلاقی است، اما گره برخی از مسائل اخلاقی با اصول فقه موجود باز نمی شود، به نظر می رسد در کنار اصول فقه الاحکام، نیازمند اصول فقه الاخلاق هستیم.
وی اظهار داشت: اگر عبارت «افضل الاعمال» را در نرم افزار ها جستجو کنیم، بیش از 30 مورد مختلف برای آن پیدا می شود، علم اصول پاسخگوی این نیست که به راستی افضل الاعمال چیست.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قران و حدیث بیان کرد: در علم اصول اخلاق ما نیازمند این هستیم که درجه واجبات را در احکام بفهمیم، تعاریف عباراتی مانند ایمان و تقوا و عبارات دیگر در قرآن مشخص است، اما در این زمینه چالش هایی وجود دارد.
حجت الاسلام والمسلمین عالم زادی نوری عنوان کرد: ما همانطور که در احکام فقهی تحقیق می کنیم، در مسائل اخلاقی نیز نیازمند هستیم به تحقیق بپردازیم.
وی افزود: بسیاری از قواعد اصولی موجود قابل تطبیق بر آموزه های اخلاقی ما است، برخی از قواعد اصولی ما نیز احتیاج به ترمیم و تکمیل دارد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قران و حدیث گفت: ریشه توجه به آموزه های اخلاقی را در دو جا می توان پیدا کرد، نخست در آیات و روایات بوده و باید برای جمع آوری آن ها از تفاسیر، این پراکندگی را به شرح منسجم تبدیل کنیم.
حجت الاسلام والمسلمین عالم زادی نوری خاطرنشان کرد: دومین منشاء کتاب های اخلاقی بزرگان گذشته بوده و ما باید نکات عالمان را به عنوان پیشینه تحقیق جمع آوری کرده و در استنباط گزاره های اخلاقی در منابع دینی به کار گیریم.
وی تاکید کرد: در سیره و عمل معصومین نیز می توان آموزه های اخلاقی را استخراج کرد، استنباط آموزه های اخلاقی از فعل معصوم چالش هایی دارد که نیازمند توجهات اصولی است.
در ادامه این جلسه حجت الاسلام والمسلمین مسعود آذربایجانی عنوان کرد: «اولی الالباب» کسانی هستند که پوسته ها را کنار زده و به مغز مطالب می رسند.
وی افزود: اگر تفکر با «اولی الالباب» عجین شد، راه به سوی خدا باز می شود، وقتی که محبت خداوند به قلب برسد، قلب را روشن کرده و لطف خاص الهی را شامل فرد می کند، سپس فرد اهل فوائد می شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه در قرآن 16 مرتبه واژه «اولی الالباب» به کار رفته است، گفت: اهل فوائد کسانی هستند که سخنان آن ها سرشار از حکمت بوده و مسیر به سمت خداوند باز می شود.
حجت الاسلام والمسلمین آذربایجانی تاکید کرد: امیرالمومنین(ع) در میان اصحاب به مانند عقل در میان حواس بود، در یک تنزل نیز حوزه در میان جامعه باید به منزل عقل در میان حواس باشد.
حوزه باید حقایق را برای مردم آشکار کند
وی ادامه داد: وقتی که فرم ها در جامعه برجسته می شود، حوزه باید ابعاد پنهان را شناسایی کرده و حقیقت را برای همگان آشکار و بازگو کند.
رئیس مرکز تخصصی اخلاق حوزه علمیه تصریح کرد: هیچ دستوری بالاتر از قرآن برای باز شدن راه ما وجود ندارد، ما در پژوهش های خود می توانیم قرآن را منشاء کار خود انجام دهیم، به شرطی که با رویکرد «اولی الباب» به موضوع نگاه شود.
حجت الاسلام والمسلمین آذربایجانی با ارائه تعریفی از معنویت خاطرنشان کرد: معنویت فراروی وجودی و ارادی انسان از مادیت به سوی مقصد الهی در ابعاد بینشی، منشی و کنشی است.
وی افزود: اگر ما بتوانیم از چارچوب های عادی زندگی فراروی کنیم، مسیر به سمت معنویت باز می شود، البته برخی از جنبش های نوظهور نیز ادعای فراروی را دارند و تفاوت ما با آن ها این است که مسیر و مقصد ما به سمت خدوند است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث با اشاره به بایسته ها و چالش های موجود در زمینه معنویت پژوهی گفت: یکی از چالش هایی که در مقابل ما وجود دارد این است که آیا معنویت پژوهی یک حوزه دانشی است یا خیر.
حجت الاسلام والمسلمین آذربایجانی تاکید کرد: اخلاق سال ها با این چالش مواجه بود که در حد محدود باقی مانده بود، بحمدالله با حرکت های علمی و پژوهشی اخیر، می بینیم که نگاه دانشی و معرفتی نیز به اخلاق جدی شده است.
اخلاق مانند فقه در حوزه جدی گرفته شود
وی ادامه داد: امروزه مباحث معنویت در حوزه های مختلف روانشناسی، جامعه شناسی و بخش ها و شاخص های دیگر به صورت جدی در حال دنبال شدن بوده و باید به این سوال پاسخ دهیم که آیا در مسیر حرکت معنوی خود نیاز به استاد داریم یا خیر.
رئیس مرکز تخصصی اخلاق حوزه علمیه تصریح کرد: ما نباید تصور کنیم که فقط فقه یک حوزه دانشی است، نخستین بخش چارچوب شخصیتی انسان حوزه رفتاری بوده و بخش دوم آن فضائل انسانی است که در اینجا با اخلاق سروکار داریم.
حجت الاسلام والمسلمین آذربایجانی خاطرنشان کرد: در چارچوب معنوی انسان و اینکه راه به سوی این فراروی کدام راه است باید یک حرکت دانشی صورت گیرد.
وی افزود: بایسته دوم این است که آیا معنویتی در چارچوب کتاب و سنت داریم یا خیر، به طرق مختلفی بیان می شود که معنویت های موجود از هند و یا جاهای دیگر به ما رسیده است، در اینجا سوال و چالش مطرح می شود که آیا معنویت در یک چارچوب مشخص قابل توسعه هست یا خیر، پاسخ اجمالی ما در این چالش این است که قطعا همینطور است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث گفت: بسیاری از آیات قرآن که در زمینه مسائل معنوی و اخلاقی وجود دارد باید تبیین شود.
معنویت و اخلاق باید از مدارس علمیه به زندگی مردم منتقل شود
حجت الاسلام والمسلمین آذربایجانی تاکید کرد: چالش سوم این است که آیا معنویت در زندگی می تواند کاربردی شود یا خیر، ما تصور می کنیم که معنویت یک نگاه خاص منزوی و عزلت گرفته از جامعه است.
وی ادامه داد: عمدتا اینطور بوده که معنویت اختصاص به افراد خاص داشته و باید فرد مراحل علمی مشخصی را گذرانده باشد و سپس در محضر استاد به رشد معنویت خود بپردازند، در حالی که معنویت قابلیت توسعه یافت در جامعه، خانواده و مشاغل را دارد.
رئیس مرکز تخصصی اخلاق حوزه علمیه اظهار داشت: معنویت از نگاه اسلام، اهل بیت(ع) و قرآن قابلیت کاربردی شدن دارد، معنویت فقط مخصوص عبادت نیست، بلکه در محل کار و تحصیل می تواند نهادینه شود.
در پایان جلسه حجت الاسلام والمسلمین عباس پسندیده عنوان کرد: یکی از برکات انقلاب اسلامی، توسعه مراکز پژوهشی در حوزه های علمیه بود.
وی با بیان اینکه حوزه های علمیه آمادگی این را دارند که مشکلات جامعه اسلامی را پاسخگو باشند، افزود: پژوهشگاه قرآن و حدیث در سال 73 با پیام رهبر انقلاب آغاز به کار کرد و به مرور زمان تبدیل به پژوهشگاه شد و هم اکنون 4 پژوهشکده دارده.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث گفت: پژوهشکده علوم و حدیث قدیمی ترین پژوهشکده در این پژوهشگاه بوده و در سال گذشته حدود سه کتاب در هشت مجلد چاپ کرده و حدود 4 کتاب در 9 مجلد در دست چاپ است.
وی ادامه داد: پژوهشکده دیگری که وجود دارد با عنوان کلام اهلبیت(ع) و با موضوعات اعتقادی کار می کند، این پژوهشکده در سال گذشته پنج جلد کتاب چاپ کرده و هشت جلد کتاب در نوبت چاپ دارد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث تاکید کرد: پژوهشکده اخلاق و روانشناسی اسلامی پژوهشکده سوم بوده و در پی این است دستاوردی در این حوزه برای جامعه داشته باشد، این پژوهشکده 9 عنوان کتاب عرضه کرده و 5 عنوان کتاب در دست چاپ دارد.
حجت الاسلام والمسلمین پسندیده یادآور شد: پژوهشکده دیگری نیز در حال فعالیت است که با عنوان تفسیر اهلبیت(ع) به بررسی تفاسیر از دید اهلبیت(ع) می پردازد که در سال گذشته دو عنوان کتاب چاپ کرده و 4 عنوان کتاب دیگر در دست چاپ است.
وی ادامه داد: امشب بحث معنویت و اخلاق را از دریچه پژوهش می خواهیم مورد بحث قرار دهیم، اینکه پژوهش در حوزه اخلاق چه جایگاهی دارد و آیا نیاز پژوهش در این حوزه هستیم یا خیر از جمله چالش های موجود به شمار می آید.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث بیان کرد: ما در حوزه های مختلف به پژوهش های عظیم می پردازیم، اما تا نوبت به معنویت و اخلاق می رسد می گوییم اخلاق نیاز به پژوهش ندارد، اینجاست که مباحث روش شناختی مطرح می شود.
حجت الاسلام والمسلمین پسندیده خاطرنشان کرد: یکی از مسائل مهم در نزد رهبر انقلاب حوزه اخلاق است، متاسفانه اخلاق در بین ما حوزویون چندان جدی گرفته نمی شود.
وی افزود: علم فقه برای استخراج حکم رفتار ها است، در حالی که اخلاق و معنویت اقتضائات خود را دارد و به سادگی نمی توان با استفاده از قواعد علمی درباره آن تولید علم کرد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث گفت: در بحث های اجتماعی ما با سوالاتی مواجه هستیم که در فقه وجود ندارد، در جامعه امروز ما این اعتقاد وجود دارد که امید در بین جوانان کاهش پیدا کرده، امید یک مسئله اخلاقی بوده و حوزه های علمیه باید بیان کنند چه پاسخی در مقابل این پدیده دارند.
حجت الاسلام والمسمین پسندیده تاکید کرد: در قرآن نشانه های فراوانی وجود دارد، اما اینکه چرا مردم این نشانه ها را دریافت نمی کنند، دارای پاسخ است؛ در منابع آمده است که اگر اخلاق ما درست نباشد، نمی توانیم به نشانه ها پی ببریم و این ها زمینه های تئوریکی ما است.
وی استخراج و منظم ساختن نظریه ها را ضروری دانست و ادامه داد: وقتی ما نظریه های مسائل اخلاقی را استخراج کردیم، آن زمان است که می دانیم باید چگونه با مردم رفتار کنیم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث تصریح کرد: ما نیازمند درس خارج اخلاق هستیم، وقتی از دور به اخلاق می نگریم می گوییم امر خاصی نیست، اما وقتی وارد آن شویم با گزاره های بسیاری مواجه می شویم.
وی خاطرنشان کرد: یکی از مسائلی که ناخوشایند ما طلاب است، بی عفتی در جامعه است، ما در عفت فقط به مسئله حجاب توجه داریم، اما در پژوهشی که اخیرا انجام شد، حدود 10 مولفه برای عفت استخراج شد، یکی از این مولفه ها به حوزه رفتاری مربوط است که یکی از آن ها درباره حجاب است، با این وضع ما همچنان در بحث عفت به حجاب توجه صرف داریم.
حجت الاسلام والمسلمین پسندیده افزود: ما در سیستم تربیتی فاقد ارائه مدل به جوانان هستیم و در این شرایط وقتی جوانان در فضای مجازی حضور می یابند، آفات بسیاری متوجه آن ها می شود.
وی گفت: حوزه علمیه باید به داد اخلاق برسد، نه به عنوان اینکه صرفا انسان ها را با اخلاق تربیت کند، بلکه باید نگاه عالمانه به اخلاق حاکم شود.
