حضرت آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی (دامت برکاته)
شخصیت برجستۀ فقهی – تفسیری حوزه‌های علمیه
زندگی علمی
فقیه و مفسر عالی مقام، حضرت آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی، سال 1305 شمسی در شيراز و در خانواده‌ای مذهبي و معروف به مكارم اخلاقي ديده به جهان گشود. تحصيلات ابتدايي و دبيرستان را در شيراز گذراند و از شاگردان بسيار ممتاز در این دو مقطع بود. عشق شديدش به معارف اسلامي، او را به حوزۀ علمیه كشانيد و حدود 14 سالگي، رسما درس‌های ديني را در مدرسۀ علمیۀ «آقاباباخان شيراز» آغاز کرد. در این مدرسه، دروس مقدماتی و سطوح متوسط و عالی را چهارساله به پایان رسانید و همزمان نیز آنها را تدریس کرد.
در 18 سالگي وارد حوزه علميه قم شد و نزدیک پنج سال از محضر اساتيد بزرگ آن زمان؛ مانند حضرت آيت الله العظمي بروجردي بهره گرفت.
معظّم له، سال 1329 شمسی به حوزۀ علمیۀ نجف رفت و با اینکه یک سال در آنجا ماند، از محضر اساتيد بزرگ آن حوزه همچون: آيت الله العظمی خويي، آيت الله العظمی سيدمحسن‌حكيم و آيت الله العظمی عبد الهادي شيرازي بهرۀ فراوان برد.در همین یک سال و درحالی‌که 24 سال بیشتر نداشت، به اخذ درجۀ اجتهاد، از دست دو تن از آيات بزرگ نجف، آيت الله اصطهباناتي و آيت الله كاشف الغطانائل شد.
فعالیت‌های علمی
ایشان پس از یک‌سال اقامت در نجف، سال 1330 شمسی به ایران بازگشته و در حوزۀ علمیۀ قم فعالیت‌های علمی خود را ادامه داد. وی در طول دورۀ تحصيل، ضمن تلاش مداوم و استفادۀ مفید از وقت، امکانات و فرصت‌هایی که در اختیار داشت، استعدادهای درونی و نبوغ خدادادی خود را به فعلیت رسانده و آنها را در مسیر علوم دینی به کار بست. ایشان در همین راستا با بسياري از فضلای حوزۀ علمیه هم‌بحث بود که از جملۀ آنان می‌توان به شهید آيت الله دكتر بهشتي، امام موسي صدر و آيت الله شبيري زنجاني اشاره کرد.
آیت الله مکارم، در حوزۀ علمیۀ قم تدریس سطوح عالی و خارج فقه و اصول را رسما از سال 1330 و پس از بازگشت به ایران آغاز کرد و آن را در ردیف برنامه‌های اصلی زندگی علمی خود گنجاند. تلاش ستودنی استاد مکارم در کرسی تدریس، سابقه‌ای بیش از 60 سال دارد. در حال حاضر، کرسی درس ایشان از پررونق‌ترین دروس خارج فقه و اصول حوزۀ علمیۀ قم است و تا کنون هزاران نفر از طلاب حوزۀ علمیه در آن شرکت داشته‌اند. معظّم له، در این شش‌دهه تدریس، شاگردان و محققان بسیاری را برای حوزه‌های علمیه و سطوح جامعه پرورش داد. ایشان در اين سال‌ها، افزون بر فقه و اصول، به تدريس تفسير، نهج البلاغه و دیگر موضوعات و مسائل مورد نیاز جامعه و حوزه‌های علمیه اهتمام ویژه‌ای نشان داد و در اين گستره نیز شاگردان ممتازي را تربيت كرد.
این شخصیت ممتاز حوزه‌های علمیه، افزون بر تلاش‌های سخت‌کوشانه در عرصۀ تحصیل و تدریس و انجام فعالیت‌های بی‌شمار آموزشی در سطح حوزه‌ها و جوامع علمی، همزمان کوشش در سایر میدان‌های علمی را از یاد نبرده و در این عرصه‌ها نیز منشأ آثار و برکات بسیاری شده است. برخی از این کوشش‌ها در ادامه می‌آید.
زعامت حوزه‌های علمیه در کنار دیگر مراجع عظام و مرجعیت دینی و فقهی جامعه، خود از مسئولیت‌های بسیار سنگینی است که این مرجع بزرگ در طول چندین سال گذشته به خوبی از عهدۀ آن بر آمده است.
معظم له، در سال ۱۳۳۶ شمسی به اتفاق جمعی از دانشمندان حوزوی، ماهنامۀ مکتب اسلام را راه‌اندازی کرد. این مجله، از قديمي‌ترين نشريات کشور است كه با تلاش ایشان و برخي فضلاي حوزه، همچنان منتشر مي‌شود. مکتب اسلام تنها نشرية حوزوی است که بیش از 50 سال پیشینه دارد و در آن، مقاله‌هاي گوناگونی از فضلا و علماي حوزه علميه به چاپ مي‌رسد.
آثار علمی
آیت الله مکارم، در کنار فعالیت‌های فراگیر علمی، دینی، فرهنگی و اجتماعی خود، کار تحقیق، تصنیف، تألیف و نگارش و پژوهش را از همان اوان ورود به حوزۀ علمیه و از سنین جوانی با جدیت دنبال کرد. در نخستین سال ورودش به حوزۀ علمیۀ قم، حاشیه‌ای بر کفایة الأصول آخوند خراسانی نوشت و از همین‌جا، نبوغ سرشار خود را در عرصۀ دانش‌های حوزوی نشان داد. او تا کنون موفق شده است آثار علمی بسیاری را در رشته‌های مختلف تفسیر، عقاید، معارف اسلامی و فقه و اصول تقدیم جامعه کند. آثار و تألیفات فراوان این مرجع دینی و استقبال اقشار جامعه از آنها، باعث شده است که وی از مؤلفان پراثر جهان اسلام به شمار آید.
مجموع آثار و تألیفات معظم له، به بیش از ۲۰۰ عنوان می‌رسد. برخی از این آثار، بیش از ۳۰ بار تجدید چاپ شده و برخی نیز به بیش از ۱۰ زبان زندۀ دنیا ترجمه و در کشورهای گوناگون انتشار یافته است. در ادامه شماری از این آثار را برمی‌شمریم:
1. تفسیر نمونه(مهم‌ترین اثر قرآنی این مرجع دینی است که 27 جلد دارد و تا کنون به عربی، انگلیسی، ترکی و اردو ترجمه شده است)؛
2. انوار الفقاهه(از آثار مهم فقهی _ اصولی استاد مکارم است که بخشی از مباحث فقهی و اصولی ایشان را در بر می‌گیرد)؛
3. القواعد الفقیة(بخشی از مباحث مهم فقهی ایشان در این اثر آمده است)؛
4. انوار الأصول (بخشی از مباحث علم اصول استاد در این کتاب قابل مشاهده است)؛
5. تفسير موضوعي پيام قرآن (عربی و فارسی)؛
6. قرآن و حديث؛
7. ترجمۀ شیوا و روان قرآن مجید؛
8. ترجمۀ تفسیر المیزان؛
9. اخلاق در قرآن؛
10. فيلسوف نماها؛
11. مديريت و فرماندهي در اسلام؛
12. زهرا، برترين بانوي جهان؛
13. زندگي در پرتو اخلاق؛
14. جلوة حق؛
15. عود ارواح و ارتباط با ارواح؛
16. پرسش‌ها و پاسخ‌ها؛
17. خطوط اصلي اقتصاد اسلامي؛
18. خدا را چگونه بشناسيم؛
19. رهبران بزرگ و مسؤليت‌هاي بزرگتر؛
20. قرآن و آخرين پيامبر؛
21. معاد و جهان پس از مرگ؛
22. عقيدة يك مسلمان؛
23. مهدي، انقلابي بزرگ؛
24. ارزش‌هاي فراموش‌شده؛
25. پايان عمر ماركسيسم؛
26. آخرين فرضيه‌هاي تكامل؛
27. آيين ما (ترجمة اصل الشيعه)؛
28. پنجاه درس اصول عقايد براي جوان؛
29. نماز، مكتب عالي؛
30. معراج، شق القمر، عبادت در قطبين؛
31. معماي هستي؛
32. فلسفة شهادت؛
33. اسرار عقب‌ماندگي شرق؛
34. چهرة اسلام در يك بررسي كوتاه؛
35. در جست‌وجوي خدا؛
36. مشكلات جنسي جوانان؛
37. آنچه بايد از اسلام بدانيم؛
38. بحثي در باره ماترياليسم و كمونيسم؛
39. طرح حكومت اسلامي؛
40. مناظرات تاريخي امام رضا(ع)؛
41. ….. .
از مجموع آثار و نگاشته‌هاي آيت الله مكارم پیدا است که ایشان در خلق این آثار، محدود به موضوع و زمينة خاصي نبوده و به همین دلیل، در بيشتر علوم اسلامي و برخی موضوعات علوم انسانی دارای كتاب و اثر است. برخي كتاب‌های وي مطابق با مسائل روز نوشته شده و در پاسخ به شبهات روز است؛ همان‌گونه كه تدريس ايشان نيز در علوم گوناگون با توجه به نيازهاي حوزه‌ها و جامعه انجام گرفته است.
سایر فعالیت‌ها
آيت الله مكارم همواره مدافع اصلاحات در امور حوزه و پيشرفت حوزه‌هاي علميه بوده است. او در دورة جواني از كساني بود كه طي نامه‌اي به محضر آيت الله العظمي بروجردي، خواستار برخي اصلاحات در حوزة علميه قم شدند.
از خدمات مهم ایشان در عرصۀ علم و فرهنگ، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. تأسيس چهار مدرسه علميه تخصصی در قم با نام مبارک امام امير المؤمنين(ع)، امام حسن(ع)، امام حسين(ع) و امام سجادع)؛
2. راه‌اندازی مرکز تخصصی تفسیر در يكي از مدارس یادشده و جذب طلاب مستعد در این رشته برای آموختن روش صحيح تفسير قرآن كريم؛
3. تأسیس دار القرآن و مجتمع خاتم الانبيا (ص) در شيراز؛
4. تأسیس زائرسراي امام صادق(ع) و امام محمد باقر(ع) در مشهد مقدس؛
5. راه‌اندازی مرکز تخصصی شیعه‌شناسی و جذب شمار فراوانی از طلاب حوزه‌های علمیه برای تحصیل در رشتۀ شیعه‌شناسی.
آيت الله مكارم شيرازي در دوران قبل و بعد از انقلاب، همواره از تلاش‌هاي سياسي براي برقراري انقلاب اسلامي و حفظ نهضت اسلامي دريغ نمي‌ورزيد. او با درك وضعيت فكري جوانان در رژيم سابق، به توطئه‌هاي دشمنان براي ترويج تفكر التقاطي در بين طلاب و دانشجويان و رواج ماركسيسم و كمونيسم پي برده بود و در اين زمينه تلاش‌هاي شاياني را بر جاي نهاد؛ از جمله كتاب فيلسوف نماها بود كه به نقد فلسفه‌هاي غربي و ادعاهاي فيلسوفان مادي‌گرا مي‌پرداخت. اين كتاب حدود 30 بار تجديد چاپ شد و هنوز هم طراوت و جامعیت خود را در ميان ديگر كتب حفظ كرده است. كتاب جلوه حق نيز به رد ديدگاه‌هاي صوفيان و درويشان مي‌پردازد كه مورد عنايت و لطف آيت الله العظمي بروجردي (ره) نيز قرار گرفت. معظم له، با تشكيل جلسات اعتقادي و مجمع علمي نجات نسل جوان، به شبهات موجود پاسخ مي‌گفت و جوانان را به پيروي از مكتب قرآن و عترت تشويق مي‌كرد. در آن روزگار، وي در سرمقالة‌هاي مجله مكتب اسلام به افشاگري درباره ماهيت رژيم شاه مي‌پرداخت كه در مقطعی، باعث توقيف آن نشريه شد.
استاد مكارم از مؤسسان جامعۀ مدرسين حوزۀ علميۀ قم است که همواره با ديگر اعضاي آن، به مبارزات سياسي ضد رژيم شاه می‌پرداخته و امضاي او در زير بسياري از بيانيه‌ها و اعلاميه‌ها موجود است. وی در جلسات خصوصي امام خميني (ره) شركت و حمايت خود را از ایشان در پيش از انقلاب و پس از آن اعلام مي‌کرد. در زمان طاغوت، به دلیل فعالیت‌های سیاسی ضد رژیم، بارها به ساواك احضار و به شهرهاي «چابهار»، «مهاباد» و «انارك» تبعيد شد. آيت الله العظمي مكارم شيرازي در تدوين قانون اساسي جمهوري اسلامي نیز نقش به سزايي داشت و همواره مردم را به اطاعت از ولايت فقيه و حفظ اسلاميت و جمهوريت نظام دعوت كرده است.
شورای علمی شانزدهمین همایش کتاب سال حوزه افتخار دارد به پاس بیش از هفتاد سال مجاهدت خالصانۀ علمی حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، از معظم له به عنوان شخصیت برجستۀ فقهی – تفسیری حوزه‌های علمیه شیعه تجلیل به عمل می‌آورد.
