کتابخانه تخصصی پژوهش در یک نگاه

کتابخانه‌های تخصصی یکی از برگ‌های نوین در دفتر کتابخانه‌داری می‌باشد. کتابخانه تخصصی به مفهوم امروزی پدیدەه رو به رشدی است که پس از انقلاب صنعتی در اروپا شکل گرفته است. البته قبل از آن کتابخانه‌هایی در زمینه خاص از جمله در تمدن اسلامی و حوزه‌های شیعی وجود داشته؛ اما کتابخانه تخصصی نامیده نمی‌شدند. تعاریف مختلفی برای کتابخانه تخصصی شده؛ از جمله اینکه: کتابخانه تخصصی مکانی است که در آن اطلاعات به روشی که بیشترین سودمندی را داشته باشد، ارزیابی، تجزیه، سازماندهی، بسته‌بندی و ارائه می‌گردد.
این کتابخانه‌ها نتیجه رویکرد و نگاهی نو به پدیده اطلاعات و دانش‌اند. کتابداران در یک کتابخانه تخصصی، دیگر نه فقط کارمندان اداری یک مؤسسه‌اند؛ بلکه به مدیرانی فعال و پویا در عرصه تولید، مدیریت و اشاعه اطلاعات و دانش تبدیل می‌شوند. همچنین دایره مخاطبان کتابخانه‌های تخصصی و جامعه هدفی که تعریف کرده و با آن روبه‌روست، متفاوت از جامعه هدف کتابخانه‌های عمومی است.
«پژوهش‌پژوهی» و«پژوهش در پژوهش»، یک مقوله بسیار مهم در رشد و پیشرفت پژوهش در همه علوم و فنون به معنای عام می‌باشد که کتابخانه تخصصی پژوهش برای همین مقوله تعریف می‌گردد؛ ولی متأسفانه در جامعه علمی ما حرکت به سمت تأسیس کتابخانه‌های تخصصی پژوهش چنانکه باید با جدیت صورت نمی‌گیرد؛ ولی خوشبختانه یکی از گام‌های این مسیر، چند ده سال قبل در حوزه علمیه، با عنوان کتابخانه تخصصی پژوهش برداشته شده و چنین کتابخانه‌ای تأسیس شده است که با هدف جمع‌آوری، سازماندهی و اشاعه اطلاعات، اسناد و مدارک پیرامون پژوهش، در حوره علمیه قم، توسط معاونت پژوهش حوزه بنیان‌گذاری شده و تاکنون پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است.

کارکرد کتابخانه تخصصی پژوهش به‌ عنوان یکی از ارکان نظام جامع پژوهش حوزه‌ها مطرح است؛ البته رسیدن به استانداردهای لازم و برآوردن کامل نیازهای پژوهشگران و مدیران در زمینه پژوهش‌پژوهی نیازمند زمان و تلاش بسیار بیشتری است. معرفی کتابخانه تخصصی پژوهش حوزه‌های علمیه و بررسی نقش آن در نظام پژوهش حوزه‌ها و ارائه راهکارهای مناسب در جهت ارتقای آن، با انگیزه کمک به سازماندهی و بهبود وضعیت پژوهش در حوزه‌های علمیه، مجال دیگری می‌طلبد؛ ولی در این گزارش، صرفاً اطلاعاتی عام و کلی از این کتابخانه ارائه شده و ان‌شاءالله در فرصتی دیگر، معرفی تفصیلی این کتابخانه صورت خواهد گرفت.

چرایی تأسیس کتابخانه تخصصی پژوهش: اندیشه تأسیس این کتابخانه تخصصی با توجه به جایگاه و رسالت معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه در مدیریت و ساماندهی امر پژوهش و با توجه به نقشی که کتابخانه تخصصی پژوهش می‌تواند در این راستا ایفا کند، بوده است. مضاف بر آنکه نیاز مدیران و پژوهشگران حوزه‌های علمیه به منابع و متون پژوهش‌پژوهی، با شناخت درست جایگاه این نهاد و ارائه راهکارهای مناسب در جهت ارتقای آن، برآورده می‌شود و چنین کتابخانه‌ای می‌تواند کمک فراوانی به سازماندهی و بهبود وضعیت پژوهش در حوزه‌های علمیه نماید.
در مجموع چون کتابخانه تخصصی، کتابخانه‌ای با این چند ویژگی است: اول آنکه مجموعه آن از نظر موضوع، ماهیت تخصصی دارد؛ دوم اینکه به گروهی متخصص خدمات ارائه می‌دهد؛ سوم آنکه نیروی انسانی شاغل در این کتابخانه در یک رشته موضوعی تخصص دارند و نهایتاً خدمات اختصاصی ویژه‌ای ارائه می‌دهد؛ از این‌رو کتابخانه تخصصی پژوهش حوزه نیز، همین جریان را دنبال نموده است. منابع این کتابخانه اعم از کتاب، مقاله، پایان‌نامه، نشریات و مطبوعات و منابع دیجیتال است که البته بعد از انتقال این کتابخانه از معاونت پژوهش حوزه به مدرسه فیضیه، فعلاً به‌علت محدودیت‌هایی که وجود دارد، فقط در عرصه ارائه کتاب به خدمات‌رسانی مشغول است؛ ولی با رفع محدودیت‌ها، دسترسی ارباب رجوع به بقیه منابع نیز، امکان‌پذیر خواهد بود.

ویژگی‌های مدرسه فیضیه کتابخانه مدرسه فیضیه در سال ۱۳۰۹ش توسط آیت‌الله‌العظمی حائری یزدی(قد) تأسیس شد که به‌عنوان کتابخانه فیضیه شناخته می‌شد و در ضلع غربی فیضیه قرار داشت. این کتابخانه بعدها به ضلع شرقی مدرسه منتقل و به‌نام مرحوم آیت‌الله حائری(قد) نام‌گذاری شد. هم‌اکنون یکی از مجموعه‌های تخصصی این کتابخانه، کتابخانه تخصصی پژوهش است که در نوع خود، در ایران بی‌‌نظیر است. این کتابخانه افزون بر ۲۱۰۰ عنوان کتاب در بیش از ۴ هزار جلد به‌صورت خاص و به‌صورت قفسه‌باز به افرادی که عضو سالن محققان کتابخانه هستند، خدمت‌رسانی می‌نماید. بخش محققان کتابخانه آیت‌الله حائری(قد)، دارای بیش از ۸ هزار عضو می‌باشد و این اعضا یا طلاب سطح ۳ و۴ حوزه و یا استادان و مؤلفان می‌باشند.
اکثر کتب این کتابخانه به زبان فارسی بوده و البته به برخی زبان‌های دیگر نیز، در این مجموعه تخصصی، کتاب وجود دارد. منابع این کتابخانه در محورهای روش‌شناسی پژوهش و در موضوعات تحقیق و پژوهش، نویسندگی، نقد و ارزیابی، نظریه‌پردازی، اخلاق پژوهش، مدیریت دانش، شناخت‌شناسی، مقاله‌نویسی، پایان‌نامه‌نویسی، مصاحبه، ویراستاری، ترجمه و… دسته‌بندی شده‌اند. نظر به اینکه تمام رشته‌های حوزوی با پژوهش مرتبط می‌باشند. این کتابخانه تخصصی برای همه پژوهشگران در عرصه‌های گوناگون مفید خواهد بود و با حمایت‌های بیشتری که نسبت بدان صورت بگیرد، می‌تواند غنی‌تر شده و حتی علاوه بر حوزویان، به دیگر اقشار و اصناف علاقه‌مند به پژوهش نیز، ارائه خدمت بنماید. شایان ذکر است که این کتابخانه در تمام روزهای غیرتعطیل در دو شیفت صبح و بعدازظهر به محققان خدمت‌رسانی می‌نماید و مکان آن در مدرسه فیضیه قم، به‌عنوان یکی از بخش‌های جانبی و مجموعه‌های تخصصی کتابخانه آیت‌الله حائری یزدی مدرسه فیضیه، قرار دارد.