حوزه/ عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به تشریح عواملی پرداخت که موجب رشد سیاسی حوزه علمیه قم در سده اخیر شده است.
به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین سید سجاد ایزدهی در نشست علمی «گرایش های دانش سیاسی حوزه علمیه قم در سده اخیر»، که به همت دبیرخانه یکصدمین سال باز تأسیس حوزه قم و با همکاری معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه برگزار شد، گفت: هر کدام از دوران های سیاسی حوزه اقتضائات خاص خود را دارد و در هر زمانی از یک تحول کیفی و کمّی متناسب با زمان خود بهره مند است.
وی افزود: اگر به زمان مرحوم آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری بنگریم، باید فضای رضاخانی و استبداد شدید این دوره را بررسی کنیم. ایشان حس کرد که نمی توانست استبداد رضاخانی را از بین ببرد ولی نمی توانست در زمینه رشد فضای بی دینی هم بی تفاوت باشند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی یادآورشد: اگر قرار باشد که از بحث توسعه دانش سیاست اسلامی که عمدتاً در فقه سیاسی، فلسفه سیاسی، کلام سیاسی، عرفان سیاسی، روش شناسی سیاسی و… جای می گیرد سخن بگوییم در دوره حاج شیخ عبدالکریم حائری(ره) این بحث ها چندان زیاد نبود زیرا حاکم موجود اصلاً این نوع حوزه را بر نمی تابید و با عده ای هم مواجه بود که صرفاً با یک رویکرد ظاهری از حوزه موافق بودند.
وی افزود: حاج شیخ عبدالکریم به دنبال توسعه زبان های خارجی در حوزه بودند ولی عده ای از بازاریان گرفته تا دیگران مخالف این حرکت بودند و می گفتند که نباید وجوهات صرف این موارد شود و در کل اجازه ندادند که این فضا شکل بگیرد.
حجت الاسلام والمسلمین ایزدهی یادآورشد: در سالهای پس از رحلت مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری در دوران مراجع ثلاث مشکلات خاصی در حوزه حکمفرما بود از جمله اینکه بودجه و ساختار مناسبی در حوزه وجود نداشت و مراجع عظام تلاش کردند که ماهیت حوزه را در هر شرایطی حفظ کنند.
وی ادامه داد: تجربه نامناسب از مشروطه تا آن زمان که اولین انقلاب فراگیر در ایران بود و به استبداد و حاکمیت رضاخانی منجر شد و عملاً در دوره مراجع ثلاث عرصه سیاسی در حوزه رنگ و بوی خاصی نگرفت.
حجت الاسلام والمسلمین ایزدهی یادآورشد: مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری در عرصه ولایت فقیه بحث هایی داشتند و این گونه نبود که ایشان اصلا سیاسی نبود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: در زمان آیت الله بروجردی(ره) فضای خاصی در جامعه رخ داد. امام خمینی(ره) و آیت الله فاضل(ره) از ایشان دعوت کردند که به قم بیایند و مرجعیت را بپذیرند. در آن زمان فضای سخت حکومت رضاخانی هم وجود نداشت ولی عملاً فضای نرم افزاری و روشن فکری و عالمان دگر اندیش حاکم شد و مرحوم آیت الله بروجردی در ابتدا ترجیح دادند که فضای عمومی حوزه را حفظ کنند.
وی افزود: ایشان فضای حوزوی صرفی که عمدتاً شامل درس و بحث هایی که غیر ناظر به حوزه و جامعه بود را به فضای جامعه بردند. درس ها در این دوره توسعه می یابد ولی برخی بازاری ها بازهم مخالفتی پیرامون توسعه علوم جدید داشتند. همچنین در زمینه رشد فلسفه هم مباحثی مطرح شد ولی آیت الله بروجردی تلاش کردند که اصل حوزه حفظ شود.
به گفته عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تجربه تلخ مشروطه سیطره خاصی در میان تصمیم گیرندگان داشت. ایشان تلاش کردند که حضور دین در جامعه حفظ شود، زیرا در آن زمان بحث های سوسیالیستی و دگراندیشی و مادی گریایی نُضج گرفته بود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: در این دوره مجله مکتب اسلام و سالنامه مکتب تشیع منتشر شد که بسیاری از امور ناظر به اجتماع و تربیت و سیاست بود. در این دوران بود که بُعد اجتماعی تا حد زیادی در حوزه رشد می کند. در این ایام آموزش بانوان به عنوان طلبه کم کم رشد می کند و فضای دین به سمت جامعه می رود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: مرحوم امام در آن دوره کتاب کشف الاسرار را در رد کتاب حکمی زاده می نویسد. این کتاب بیشتر ناظر به مباحث کلامی است.
وی ادامه داد: حوادث محرم ۴۲، عاشورا و فیضیه و مباحث پیرامون کاپیتولاسیون باعث تبعید امام(ره) شد و ایشان نیز عملا این مباحث را در دوران تبعید نگاشته و تدریس کردند. بعدها ترجمه تقریرات ایشان به ایران می آید و تاثیرات جدی خود را نیز ایجاد کرد. البته در آن زمان فضاهای گسترده ای علیه شیعه نیز آغاز شد. مرحوم خسروشاهی، خرازی، دین پرور، استادی و… نشریاتی را منتشر می کنند و فضای سیاسی حوزه درگیر نظام شد و هرچه به انقلاب نزدیک تر می شویم طلاب جوان نویسنده تر شدند و جزوه های مختلفی را منتشر می کنند و عملا به دستگیری آنها منجر می شود.
عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: در این ایام، کتاب شهید جاوید یک قرائت حکومتی از ماجرای کربلا است که البته ردیه هایی در این زمینه نوشته شد و ادبیات خاصی از واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع ) نوشته شد که فراتر از ادبیات عرفانی و فردی گذشته، بود.
وی گفت: آیت الله مکارم در نوشته های خود خطوط حکومت اسلامی را ترسیم می کند. کتاب مدینه فاضله در سال ۵۴ نوشته می شود و مرحوم روحانی نظام حکومت در اسلام را در سال۵۵ می نویسد و کتاب حکومت در اسلام نیز در همین دوران نوشته می شود. حکومت علوی و کتاب ولایت و زعامت علامه نیز در این عرصه به فضای گفتمانی علمی وارد شد. البته ترجمه های خوبی از کتب عربی نیز وجود داشت که مقام معظم رهبری در آن زمان کتاب صلح امام حسن(ع) را ترجمه کردند. در این دوران بود که کتاب های سید قطب نیز به ایران آمد و عملا فضای سیاست در قبل از انقلاب اسلامی این موارد را پوشش می دهد.
حجت الاسلام والمسلمین ایزدهی یادآورشد: در دوران پس از انقلاب این اقتضائات گسترده تر شد و قوانین باید به میدان می آمد. کتاب های بسیاری زیادی در حوزه ولایت فقیه نگاشته شده است. کتب فقه سیاسی در قالب مجموعه کتاب و تک نگاری به رشته تحریر درآمدند و نسل جدیدی از محققان در عرصه فقه سیاسی شکل گرفت. امام راحل بیان کردند که مجتهد باید در عرصه سیاسی نظر خاص داشته باشد. حکومت جنبه علمی فقه است. این نوع نگاه به فقه و حکومت و نگاه انضمامی تأثیرات عمیقی در حوزه فقه ایجاد کرد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: هرچه در این زمان از گذشته یعنی از مرحوم حاج شیخ عبدالکریم و آیت الله بروجردی(ره) و امام(ره) بگوییم به علل مختلف در این سی سال دانش سیاسی حوزه دارای عمق و کیفیت شده است. حوزه ها به این سمت گرایش پیدا کرده اند و در چند عرصه دانش سیاسی در این مرکز بزرگ علمی توسعه پیدا کرده است. تفسیر و عرفان و روش شناسی و فقه سیاسی در عرصه های مختلف رشد پیداکرده است.
وی افزود: مؤسسه در راه حق اوایل انقلاب مهمترین دایرمدار این حوزه بود ولی بعدها موسسه و دانشگاه باقرالعلوم(ع) شکل می گیرد و علمای بزرگی در حوزه رشد کردند و کتاب های گسترده ای نگاشته می شود و کتاب هایی در حوزه دانش های مصطلح شکل می گیرد و کتب فقه سیاسی در کتاب های سال حوزه خودنمایی می کند.
به گفته عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، فقه امنیت و فقه دولت و فقه سیاست نیز در سطوح علمی ارشد و دکتری شکل گرفته است و فصلنامه های گسترده ای نیز در این عرصه در حوزه علمیه قم شکل گرفته است. کتاب ها و فصلنامه ها و اندیشمندان و دانشمندان در حوزه علم و فلسفه سیاسی در این دوره به اوج رسیده است.
استاد حوزه بیان کرد: فلسفه سیاسی متعالی و قرائت های متعددی از فلسفه اشراق و متعالیه و فلسفه سیاسی از منظر امام راحل در حوزه شکل گرفته است. کلام سیاسی نیز در حوزه با حضور علمایی چون آیت الله سبحانی رشد یافته است.
وی افزود: در یکصد سال اخیر یک دانه کاشته شده و سنبله هایی خارج شده و امروزه با یک حجم وسیعی از مجموعه مسائل عرصه سیاست مواجه هستیم. نظامی که داعیه دار نظام تمدنی است باید چارچوب های فکری و قرائت های خاصی برای همه کشورهای جهان و نظامات مرتبط با هر کشوری را ارائه کند. مبانی و روش و منابع و قواعدی داریم که امتداد این حوزه می تواند تحولات شگرفی در عرصه های مختلف ارائه دهد.
