دکتر محمود حکمت نیا طی سخنانی در نشست مباحث فقهی و حقوقی مالکیت فکری که بعد در روز یکشنبه 26 آذر ماه در قالب سلسله نشست های علمی و پژوهشی نمایشگاه دستاوردهای مراکز پژوهشی حوزوی برگزار شد، با بیان این که تنها در سال 2015 میلادی، میزان اختراعات بشر، دو میلیون و هفتصد هزار بوده است، اظهار داشت: طرح های صنعتی در این میان، حدود 350 هزار طرح و اختراع است که یکی از بحث های مالکیت فکری ناظر به همین مباحث می باشد، ضمن آن که علاوه بر این که میزان اختراعات کوچک در دنیا ، حدود دو میلیون است.
وی افزود: البته در حوزه ادبی و هنری نیز این مسایل مطرح است اما چون این ها ثبت نمی شود و بیشتر کارها منتشر می شود آمار دقیقی در این باره در دست نیست، اما اجمالاً سال گذشته اعلام شد که آمار کتاب های فعلی در دست بشر 130 میلیون عنوان کتاب است که به این ها می توان دسترسی داشت.
معاون پژوهش پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان داشت: حدود 15 سال پیش بحثی مطرح بود که آیا موجودات زنده که انسان آن ها را به وجود می آورد یا در آن ها دستکاری می کند، این ها قابل ثبت هستند از حیث حقوقی یا خیر که در این باره اختلاف شد و عموماً دادگاه نپذیرفتند مگر در موارد خاصی.
وی با بیان این که چینی ها و شوروی سابق بر اساس اقتصاد کمونیستی ، مالکیت معنوی را نپذیرفته بودند، افزود: البته چینی ها مسیر خود را از روسیه جدا کردند و تلاش کردند که آن را با ادبیات موجود بپذیرند به طوری که پس از شناخت و قبول مالکیت فکری ما شاهد بودیم که تنها در سال گذشته چین 900 هزار اختراع ثبت شده داشت و برای اولین بار از آمریکا پیشی گرفت و جالب این که کل اختراعات ثبت شده آمریکا در حدود 170 سال گذشته اندکی بیش از 7 میلیون بوده اما در حال حاضر سالانه 600 هزار اختراع در این کشور به ثبت می رسد.
حکمت نیا گفت: در زمینه شهرت اقتصادی ، گران ترین برندها ، برند گوگلبوده که ارزش آن در سال گذشته بالای 180 میلیارد دلار برآورد شده که تازه این به جز سرمایه های مادی آن است.
وی اضافه کرد: شاید حدود 60 درصد سرمایه های اقتصادی جهان را سرمایه های معنوی تشکیل می دهد و لذا این اعداد و ارقام چندان عادی نیست و بازاری در این خصوص شکل گرفته که بخشی از آن و قسمت کوچکش در حوزه کتاب و فرهنگی است و بیشتر در زمینه اختراعات صنعتی و اقتصادی مطرح می باشد.
وی افزود: از سویی در حال حاضر هر کشوری که می خواهد عضو سازمان تجارت جهانی شود باید ماکیت فکری و معنوی را بپذیرد و به همین خاطر امروز این مساله در عرصه تجارت بین الملل از حیث حقوقی و اقتصادی اهمیت فوق العاده ای پیدا کرده است.
نویسنده کتاب” مبانی مالکیت فکری” همچنین گفت: سوال کلیدی که در بحث و بررسی درباره مسایل حقوقی مالکیت فکری قابل طرح است این که اساساً هزینه تولید علم و فناوری و امور فرهنگی و هنری را باید چگونه تامین کرد چه آن که بحث اصلی در واقع یک بحث اقتصادی است و این که به هر حال باید مشخص کرد از چه منبعی این هزینه ها را تامین نمود.
وی ابراز داشت: از سویی باید توجه داشت که انجام پروژه های علمی ساده و کم خرج نیست و لذا هزینه و فایده تولید علم بحث مهمی است که در کلان مقوله مالکیت فکری مطرح می شود.
این محقق و پژوهشگر علوم انسانی خاطرنشان کرد: مفهوم مالکیت در گذشته نیز وجود داشته است اما رابطه سه مرحله ای که در صنعت مدرن به وجود آمد، یعنی تولید کننده علم، تبدیل کننده علم به کالا و تولید انبوه و مصرف کننده آن یک بحث نوین است، به این معنا که در این عرصه یک نفر به عنوان مثال تولید فکر و ایده می کند، کس دیگری در خط تولید قرار می گیرد و آن یکی هم در بازار آن را خریداری کرده و مصرف می کند و بر این اساس چنانچه ما معتقد باشیم که تولید فکر و ایده نیاز به هزینه بسیار سنگینی دارد، این سوال مطرح می شود که بالاخره این هزینه را چه کسی باید بدهد؟
وی افزود: در این جا ما با دو ریسک مهم مواجه هستیم که شامل ریسک فکر و ریسک صنعت می شود، ضمن آن که باید توجه داشت اختراع حل مساله صنعت است و کسی که فرمول علمی دارد ، یک هزینه مهمی را انجام داده و از این حیث اختراع زمانی ثبت می شود که شما اطلاعات را افشا کنید در واقع این پاداش ما به ازای همان افشا است.
دکتر حکمت نیا اظهار داشت: از سویی دولت همواره در هزینه کردها اولویت بندی می کند چون منابع محدودی در اختیار دارد و اساساً دولت ها در مقام هزینه کرد، امنیت آن ها مقدم بر آسایش است چرا که این ها این قدر برای امنیت خرج می کنند که نوعا برای آسایش و رفاه، بودجه چندانی باقی نمی ماند و این مساله به این خاطر است که دولت ها اولا بودجه کافی ندارند و در ثانی اولویت آن ها این امور نیست.
وی افزود: از سویی معمولاً افراد میزان ریسک متفاوتی در امور مالی دارند و این طور نیست که هر کسی در راه تولید علم و فکر ، جان فشانی کند و لذا ما اگر می خواهیم که اندیشه های خلاق را به میدان بیاوریم باید او را تامین کنیم و اگر تامین نکنیم چه بسا خیلی از سرمایه های فکری حذف می شوند.
وی گفت: نکته مهم دیگر این که علی القاعده تولید کننده نخست یک طرح و ایده اگر حقوق مالکیت فکری را بدهد قطعاً در بازار شکست می خورد چون دیگران نمی دهند و او توان رقابت با دیگران در قیمت تمام شده را ندارد، مثل هزینه های نرم افزاری که دیگران قفل امنیت آن را می شکنند و دیگر هزینه های تولید فکر و ایده را نمی پردازند و آن تولید کننده اول در بازار شکست می خورد.
وی افزود: از دیگر سو جشنواره ها ایده ها را معرفی می کنند و سیستم جایزه نمی تواند این مسئله را تامین کند و این ایراد است که فکر کنیم با سیستم جایزه و جشنواره ، بتوان این مشکل را حل کرد، ضمن آن که امتیازی که وزارت علوم هم می دهد به درد کلاس درس می خورد و نه ادبیات اقتصادی که باید بر اساس امتیازهای اقتصادی درباره اش صحبت کرد و لذا برای حل این مشکل از ادبیات مالکیت استفاده کردند که حق انحصاری ایجاد می کند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان داشت: در مالکیت فکری و معنوی، اصل بحث بر سر این است که کسی که فکرش را به اختراع تبدیل کرده ، فقط کسی که آن را ثبت کرده حق استفاده و فروش و بهره گرفتن از آن دارد و آن که تاخیر در ثبت رسمی داشته ، تنها استفاده شخصی می تواند بکند و حق فروش و استفاده تجاری را ندارد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به این که اساساً دو گونه حقوق بر پدیده فکری مترتب می‌شود که حقوق اخلاقی و حقوق اقتصادی می شود، گفت: حقوق اقتصادی، حقوقی هستند که قابلیت نقل و انتقال دارند و مالی و موقت هستند، اما حقوق اخلاقی قابلیت نقل و انتقال ندارند و سلب ناشدنی و دائمی می باشند.
حکمت نیا ادامه داد: با وجود تلاش 180 ساله بشر در بحث قانون مالکیت معنوی، ما درگیر بحث های نظری بحث نشدیم و حول و حوش سال 1886 میلادی که دوره بین المللی شدن مالکیت معنوی در دنیاست که تقارن زمانی دارد با زمانی که شیخ انصاری در حال درس دادن است که بحثی در این باره نشده است و این مساله از جمله آسیب هایی است که نصیب تمدن اسلامی شده مبنی بر این که چرا ما درگیری های زیادی داشته ایم که نتوانسته ایم در این مقولات رشد علمی لازم را داشته باشیم.
وی ابراز داشت: برخلاف برخی ذهنیت های غلط، مالکیت فکری نمی خواهد مانع دزدی شود بلکه مالکیت فکری مربوط به جایی است که دو نفر مشروع به یک اختراع و ابتکاری دست یافته اند و نفر اول که ثبت کرده می تواند از آن استفاده اقتصادی کند و دومی فقط استفاده شخصی می کند نه استفاده تجاری و برای سودآوری خود.
