پرسه در پژوهش‌های قرآنی مجله‌ای محققانه

خبرگزاری حوزه/ هفدهمین شماره از مجله آموزه های قرآنی منتشر شد.

در این شماره از این نشریه دوفصلنامه علمی- پژوهشی مجموعه مقالات تحلیلی ارزشمندی در حوزه معارف و آموزه های قرآنی به چاپ رسیده است.

مقاله اول این شماره با عنوان «بررسي جايگاه صلح فرهنگي در قرآن كريم» منتشر شده است.

این مقاله به این نکته تنبه می دهد که برخلاف نگاه برخي منتقدان معاصر، به نظر مي رسد كه اديان و متون مقدس آنها مي توانند در زمينه ي نفي خشونت و اهتمام در ايجاد صلح، نقش كارساز و مهمي داشته باشند. به طور خاص، براي ره يافتن به فرصت هايي كه متون مقدس در اين زمينه فراروي انسان عصر حاضر قرار مي دهد، مي توان از نظريات خشونت و صلح بهره برد تا چارچوبي مشخص استخراج گردد. پژوهش حاضر بر آن است تا از مجراي نظريات پيشتاز در اين زمينه، برخي آيات قرآني مرتبط را مورد توجه قرار دهد. با توجه به تقسيم خشونت/صلح به انواع مستقيم، ساختاري و فرهنگي، و اهميت خشونت/صلح فرهنگي كه زمينه ساز و مشروعيت بخش شكل هاي ديگر خود است، مي توان مشاهده كرد كه قرآن كريم در آيات خود به مخالفت با خشونت فرهنگي پرداخته و توصيه ها و قابليت هاي مناسبي در جهت برقراري صلح فرهنگي دارد. در زمينه ي توليد صلح فرهنگي نيز مي توان بر عنصر همدلي متمركز شد كه قرآن كريم آن را بيش از هر چيز با زبان اشتراكات انساني معرفي مي كند؛ اشتراكاتي كه مي تواند در سه مقوله ي متافيزيكي، زيستي و تاريخي دسته بندي گردد.

در مقاله بعدی با عنوان «شواهد قرآني روايات باب «كبر» اصول كافي» با این بحث پزوهشی روبرو می شویم که پيش از بررسي جهت و دلالت روايت بايستي از اصل صدور آن از معصوم مطمئن شد و بي گمان عرضه روايات بر قرآن كريم كارسازترين تدبير در حصول اين اطمينان است. در اين روش تاييد حديث به وسيله شواهد قرآني حجتي بر صدور حديث از معصوم مي باشد و ناسازگاري با كتاب خدا دليل اخلال در نظام صدور و نقل آن روايت است. انديشمندان اين روش را از جهات مختلف مورد بررسي قرار داده اند اما به دليل كمي نمونه هاي عيني از روايات عرضه شده بر قرآن ديدگاه هاي متفاوتي را در مورد اين معيار بيان داشته اند. نوشتار حاضر با عرضه روايات باب «كبر» كتاب شريف كافي بر قرآن نمونه هايي ملموس از روايات عرضه شده بر قرآن ارائه مي دهد. در اين باب 17 روايت وجود دارد كه تنها يك روايت با شواهد قرآني ناسازگار است.

عنوان مقاله بعدی «بررسي روايت «اقرا كما يقرا الناس» با نگاهي به فهم شيخ انصاري (رحمه الله)» است.
موضوع این مقاله بازگشت دارد به این نکته که از ديرباز اين پرسش كه چه قرائتي از قرآن، معتبر و حجت است ميان عالمان و فقيهان شيعه محل بحث است و ديدگاه هاي گوناگوني در پاسخ آن ارائه شده است. بررسي مستندات به روشني نشان مي دهد كه مهم ترين دليل، روايت «اقْرَاْ كَمَا يَقْرَاُ النَاسُ» است. اين جستار، با روش توصيفي – تحليلي روايت ياد شده را به لحاظ سند و دلالت بررسي كرده و نشان مي دهد كه از نظر سند صحيح است و فهم شيخ اعظم انصاری از آن قابل دفاع نيست و نگارنده بر اين باور است كه روايت، مصحف و قرائت كنوني را تاييد و قرائت مخالف با آن را رد مي نمايد.

در مقاله «تاثير سرمايه اجتماعي بر نفوذ اجتماعي دين، در آموزه هاي قرآن»
هدف، بررسي نفوذ اجتماعي دين از طرق افزايش سرمايه اجتماعي در آموزه هاي قرآن است. اين مهم از طريق تحليل محتواي كيفي تفاسير قرآن،كدگذاري و طبقه بندي مفاهيم بدست مي آيد. يافته هاي اين تحقيق نشان مي دهد،افزايش علاقه مندي به پيام، تحريك احساسات و عواطف، وابستگيهاي دوستانه، روابط اجتماعي گرم، دوستانه وچهره به چهره، اعتماد و داشتن تعهد بر نفوذ اجتماعي دين مي افزايد. نتيجه آنكه مي توان با افزايش سرمايه اجتماعي در جامعه، نفوذ اجتماعي دين را افزايش و زمينه تغيير نگرش و عقايد را از اين طريق فراهم كرد.

مقاله بعدی با عنوان «مولفه هاي نظريه اجتماعي بر اساس مباني شناخت جامعه در قرآن»   رويكردهاي علم ديني را مورد توجه قرارداده که تا كنون از دو طريق گسترش يا اصلاح روشها و تكنيكهاي علمي و فربه كردن محتوا و دادههاي علم، علوم جديد را اصلاح يا علومي ديني ايجاد كرده اند. شرط توليد علم اولا اين است كه بتوان نظريه هايي از گزاره هاي ديني ساخته و پرداخته كرد و ثانيا اين نظريه پردازيها هماهنگ با پارامترهاي پارادايمي و در پرتو مولفه هاي جهان بيني ديني صورت پذيرد مولفه هاي يك نظريه اجتماعي، مباني شناخت جامعه (واقعيت اجتماعي) است كه بايد ديد اين مباني از نظر قرآن كدامند. از اين رو مي توان اين سوال را مطرح كرد كه چه چيز يا چيزهايي مبناي شناخت جامعه از منظر قرآن است؟ اين مفاهيم اساسي شناخت جامعه در قرآن به توليد چه نظريه اي مي انجامد؟ اين تحقيق در صدد است امكان استنباط مباني يا مولفه هاي تشكيل دهنده يك نظريه اجتماعي را از آيات قرآن، به منظور فهم و تبيين واقعيات اجتماعي شناسايي و ارائه كند. بنابراين مهمترين مبناي شناخت جامعه از ميان مباني پنچ گانه شناخت جامعه (مردم، نياز، ارتباط، اختلاف و آرمان) در قرآن، مفهوم ارتباط به عنوان محور اصلي شناخت جامعه از اهميت بسزايي برخوردار است. روش در اين تحقيق نيز «روش مبناشناسي» است كه تلفيقي بين روش تفسير موضوعي قرآن، تحليل محتوا (مفهوم پرازي، مقوله بندي مفاهيم و تعيين مفاهيم اصلي)، و كشف و بيان ربط منطقي بين مفاهيم اصلي است.

مقاله بعدی این شماره از مجله آموزه های قرآنی «تحليل معناشناختي «توجه به علم خدا و آثار آن در رفتار انسان» از ديدگاه آيات و روايات».

در این مقاله ضمن آشنایی با این نکته که از ديدگاه آيات و روايات، «توجه انسان به علم خدا» آثار نيك فراواني براي او دربردارد یادآوری این کته به مخاطبان مورد توجه قرارگرفته است که در ميان اين آثار، تاثيرهاي اخلاقي اين موضوع چشمگيرتر به نظر مي رسد. «توجه به علم خدا»، هم سبب «پرهيز از رذائل» است و هم «آراستگي به فضائل». مقصود از «پرهيز از رذائل»، ترك «گناه، ظلم، هواپرستي و مانند آن» است. تعدادي از مصاديق جزئي تر اين موضوع در آيات و روايات نام برده شده؛ مانند: پرهيز از بخل، بدگويي، تهمت، خيانت، خودستايي و ريا. با بررسي آيات و روايات، رابطه ميان كليد-واژه هاي اين حوزه معنايي، قرار داشتن همه آنها در خويشتن داري انسان از گناهان و رذائل است. ميان اين حوزه معنايي و برخي ديگر از حوزه هاي معنايي، رابطه اي نزديك وجود دارد؛ مانند رابطه «آثار توجه به علم خدا» و «آثار ذكر الله» كه «عموم و خصوص من وجه» است.

 مقاله بعدی با عنوان «معنا شناسي واژه ذكر در قرآن كريم» به دنبال تحلیل این نکته است که  هر چند كه پژوهش هاي قرآني در دوره ي معاصر از گسترش چشمگيري برخوردار است، بالاخص پژوهش هايي كه مولفه هاي واژه شناسي با رويكرد تفسير موضوعي قرار مي دهند، اما بازشناسي معنايي واژه هاي پركاربرد قرآن كريم مانند ذكر اهميت برجسته اي دارند.

اين پژوهش در پي آن است با روش اسنادي-كتابخانه اي و پيمايش مراحل سه گانه ي توصيف،تحليل و تبيين واژه ي ذكر را در قرآن كريم مورد واكاوي قرار دهد. در اين مقاله ضمن بازشناسي معناي لغوي و اصطلاحي ذكر ديدگاه مفسرين با رويكرد تاريخي درباره ي معاني اصطلاحي و تنصيصي ذكر،ارتباط مفهومي آن با واژه هاي هم نشين و جانشين مانند:قرآن ،صلوه ، تقوا و … معاني استخراج شده ي از ارتباط سيستمي آن ها مورد تحليل قرار گرفته است. سپس با استفاده از قاعده ي سياق و دقت در مقتضاي آيات قرآن كريم چگونگي كاربرد ذكر در سرتاسر آيات قرآن كريم تبيين گرديده است. يكي از نتايج مهم بررسي توصيفي، آشكار شدن پيوند معناييِ عميقِ ذكر با ساير واژه هاي هم حوزه در قرآن است.

مقاله بعدی عنوان « تحليل و بررسي روش تفسيري كيوان قزويني» را بر پیشانی خود دارد.

در این نوشتار به این موضوع پرداخته می شود که يكي از گرايش هاي تفسيري معروف و پرسابقه، تفسير عرفاني است كه در كنار گرايش هاي ديگري از جمله كلامي، فلسفي، فقهي، ادبي و … به حيات خود ادامه داده است. اين گرايش تفسيري در قرن چهاردهم در دو مسير متفاوت كلاسيك و غيركلاسيك راه خود را در پيش گرفت.

بررسي روش تفسيري عباسعلي كيوان قزويني (د 1357ق) از مهمترين اهداف نگارش اين مقاله است. گرايش تفسيري او عرفاني است و به دليل تفاوت هاي بسيار با تفاسير عرفاني متقدم، بايد آن را از اولين تفاسير عرفاني غيركلاسيك به شمار آورد. توجه بيش از حد معمول او به ظواهر الفاظ نسبت به تفاسير عرفاني گذشته، عدم پايبندي به اقوال تفسيري گذشتگان، عدم مراجعه به احاديث معصومان عليهم السلام و صحابه، رويكرد تقريبي بين مذاهب اسلامي از مهمترين ويژگي هاي روش تفسيري كيوان قزويني است. همين نظريات و رويكردهاي متفاوت به قرآن و تفسير است كه وي را از ديگر هم عصران خود متمايز ساخته است.

مجله آموزه های قرآنی به صاحب امتيازی دانشگاه علوم اسلامي رضوي و مدير مسئولی محمدباقر فرزانه  و سردبيری دكتر سيدمحمدباقر حجتي منتشر می شود.

در هيئت تحريريهاین مجله نویسندگان و محققینی همچون  دكتر جواد ايرواني، دكتر مرتضي ايرواني نجفي، دكتر سيدمحمدباقر حجتي، دكتر حسن خرقاني، دكتر محمدعلي رضايي، دكتر محمدباقر سعيدي روشن، دكتر محمدعلي مهدوي راد، دكتر علي نصيري، دكتر حسن نقي زاده حضور دارند.

علاقمندان می توانند با تلفن 2230772 /0511 با مجله تماس حاصل نمایند.