آنچه انسانِ امروزی را رنج می‌دهد، احساس بی‌هدفی و بی‌معنایی در زندگی است. از آن‌جا که اعتقاد به خدا و صفات کمال او می‌تواند نقش بسیاری در معناداری زندگی داشته باشد، این نوشتار به بررسی نقش این اندیشه در معنابخشی به زندگی انسان موحد می‌پردازد. انسان با‌ ایمان به خدایی حکیم، به آفرینشی هدف‌مند معتقد شده و در پرتو آن از پوچی رهایی می‌یابد؛ با ایمان به عدالت الهی، قوانین هستی را عادلانه دانسته، روح امیدواری در او دمیده می‌شود؛ با اعتقاد به عالم بودن خداوند، اجزای جهان را برخاسته از آگاهی و معنا‌دار می‌یابد؛ در پرتو باور به خدایی توانا، شور و نشاط درونی‌اش با قدرتی ماورائی گره خواهد خورد؛ با اعتقاد به رحمت واسعۀ الهی، زندگی امیدوارانه و معناداری خواهد داشت و… . باورِ قلبیِ عمیق در بعد نظر و پای‌بندی به دستورات چنین خدایی می‌تواند زندگی را معنادار کند.

واژگان کلیدی

خدا، صفات خدا، معنای زندگی، متکلمان امامیه.

مقاله2: امام، مصدر تشریع

محمدتقی سبحانی[3]

مرتضی علیزادهنجار[4]

چکیده

مقام ولایتِ امام در تشریع احکام، یکی از بحث‌انگیزترین مقوله‌هایی است که همواره مورد بحثِ اندیشمندان قرار گرفته است. بسیاری از صاحب‌نظرانِ امامیه، این مقام را برای پیامبر(ص) پذیرفته‌اند، اما از پذیرش آن برای امام خودداری کردند؛ اما طبق دلالت پاره‌ای از احادیث چنین به نظر می‌آید که ائمه اطهار(ع) نیز دارای ولایت در احکام شریعت بوده و در صورت نیاز می‌توانند حُکمی در دین بگنجانند. این ادله عبارتند از: اخبار تفویض، ادلۀ همتایی ائمه با پیامبر در تمامی مقامات و نیز ادله‌ای که از وقوع این مقام توسط امام حکایت دارند. نوشتار پیش‌رو با پیش‌فرض ولایتِ پیامبر(ص) بر تشریع احکام، در پی بررسی دلایل اثباتی این مقام برای امامان معصوم(ع) است.

واژگان کلیدی

تفویض، امام، حقّ تشریع، ولایت تشریع.

مقاله3: بررسی قاعدۀ «معطی الشیء…» و کارکرد آن در خداشناسی

سید‌علیرضا سبزواری[5]

چکیده

قاعدۀ اعطا، خاستگاه گوناگونی در علوم اسلامی دارد و در این میان، حکمت متعالیه با نظریۀ «وحدت وجود» و مباحث پیرامونی آن، مانند سریان‌پذیری هستی، کارآمدترین بسترِ بهره‌برداری از این قاعده تلقی می‌گردد. این نوشتار با توجه به معناشناسی واژگانِ قاعدۀ اعطا و بررسی کاربردهای مختلف آن، از اثبات وجود خدا تا معرفت به صفات علم، قدرت و حیات او، سعی در ارائه گونه‌های برداشت صحیح و نادرست از مضمون آن کرده است. در این زمینه، بررسی اثبات‌پذیری و عدم بداهت قاعدۀ مزبور می‌تواند راه‌گشای نقد مضمونی به برخی برداشت‌های نادرست گردد و دیدگاه کاملی از معنای آن در اختیار قرار دهد.

واژگان کلیدی

اعطا، فقدان، کمال و سریان.

مقاله4: جبر و اختیار از دیدگاه وحید بهبهانی(ره)

رضا برنجکار[6]

چکیده
نوشتار حاضر، دیدگاه آیۀ‌الله وحید بهبهانی دربارۀ جبر و اختیار را به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس تنها رسالۀ او در این باره، بررسی می‌کند. وحید بهبهانی در رسالۀ «جبر و اختیار» در صدد اثبات و تحلیل اختیار و ردّ جبر است. او مهم‌ترین مانع در راه اثبات اختیار را ضرورتِ علیت می‌داند. وی ضرورت به معنای حکم ضروری بر صدور فعل بر اساس قرائن را می‌پذیرد و با اختیار قابل جمع می‌داند، اما ضرورتِ صدور فعل به معنای محال بودنِ عدم صدور آن را نمی‌پذیرد. به اعتقادِ او هرچند برای صدور فعل، مرجّح لازم است، اما این مرجح، قدرت انسان بر ترک را از بین نمی‌برد. او فعل را هم محتاج فاعل می‌داند و هم مرجّح، و مرجّح، فاعل را مجبور به فعل نمی‌کند. وحید بهبهانی به تفصیل به اشکالات نظریۀ خود پرداخته و به آن‌ها پاسخ می‌دهد.

واژگان کلیدی

جبر، اختیار، تفویض، امر بین الامرین، ضرورت، علیت، مرجّح.

مقاله5: تبیین آموزۀ بداء در قرآن با رویکرد شیعی

مسعود صلواتی زاده[7]

محمدنقی رفعت نژاد[8]

چکیده

لفظ «بداء» مشترک بین انسان و خداوند است. فهم دقیق و صحیح بداء در خداوند، مبتنی بر نقل، عقل و وجدان است و به دلیل غامض بودن درک آن، محل چالش و ایجاد شبهاتی از سوی مخالفان بداء شده است. در جهان اسلام بیشترین مخالفان بداء، از میان اهل‌سنت و به‌ویژه وهابیت سلفی انجام می‌پذیرد. با این‌که از دیرباز عالمان شیعه با روشی علمی ‌و عقلانی به شبهات آنان پاسخ داده‌اند، اما هم‌چنان در آثار قلمی‌ مخالفان شبهاتی در این باره مطرح میشود. یکی از شبهاتی که در سالهای اخیر مطرح شده این است که بداء، پدیده‌ای غیراسلامی‌ (یهودی) است و اصلی در قرآن ندارد. مقالۀ پیشرو با رویکرد شیعی، به تبیین این مسئله پرداخته و در صدد اثبات و تبیین خاستگاه بداء در قرآن است.

واژگان کلیدی

بداء، محو و اثبات، قضا و قدر، علم الهی.

مقاله6: هم‌آوردیِ سیدمرتضی با معتزله در مسئله افضلیت انبیا بر ملائکه

عین الله خادمی[9]

سیدمحمد طباطبایی یزدی[10]

چکیده

دو فرقۀ کلامی شیعه و معتزله در مسائل گوناگونی اختلاف دارند. سید مرتضی، سرآمدِ متکلمان امامیه در قرن چهارم و پنجمِ هجری که به ناحق به اعتزال متهم شده، به نقد یکی از مسائل اختلافی با معتزله پرداخته و در تقابل با این جریان، به افضلیتِ پیامبران بر ملائکه معتقد است. وی هرچند با نقد ادلۀ له و علیه مدعای معتزلیان مبنی بر افضلیت ملائکه بر پیامبران، رأی شیعه را اختیار می‌کند، در ادلۀ عقلی و نقلیِ امامیه نیز خدشه می‌کند و مبنای پذیرش قول امامیه را اجماع علمای این طایفه می‌داند. به نظر می‌رسد در مجموع، نظرِ سید مرتضی دربارۀ مسئله تفاضل قابل قبول باشد، چراکه ادلۀ ذکرشده قابل مناقشه است و نمی‌توان با تکیه بر آن‌ها، رأی قاطعی اتخاذ کرد.

واژگان کلیدی

امامیه، معتزله، افضلیت، ملائکه، پیامبران، سید مرتضی.

مقاله7: بررسی فلسفۀ وجودی شیطان

حسین زارع[11]

مصطفی سلیمانیان[12]

چکیده

ماجرای دشمنیِ شیطان با انسان‌ها، از ابتدای خلقت بشر بوده است؛ اما چرا چنین موجود شروری که مانعی بر سر راه معنویت و سعادت است، آفریده ‌شده و به وجود آمدنِ او چه سودی داشته است؟ هدف این نوشتار که با روش تحلیلی ـ توصیفی و از نوع کتاب‌خانه‌ای است، به بررسی فلسفۀ وجودی شیطان در رابطه با خداوند، عالم خلقت، انسان‌ها و فلسفۀ مستقل وجود شیطان می‌پردازد. خلقت شیطان در رابطه با خداوند که باعث ظهور برخی صفات جمالیه و جلالیۀ خداوند می‌شود، قدرت خداوند را در آفرینش موجوداتِ متضاد به منصۀ ظهور و بروز می‌رساند؛ هم‌چنین وجود شیطان موجب شکوفایی استعدادهای گوناگون انسان‌ها می‌شود.

واژگان کلیدی

فلسفۀ وجودی، شیطان، ابلیس، وسوسه.

[1]. استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

[2]. کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی

[3] استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و عضو انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه.

[4] دانش آموخته سطح3 مرکز تخصصی بنیاد امامت و دانشجوی دکترای تخصصی مذاهب کلامی دانشگاه ادیان و مذاهب و عضو انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه.

[5]. دانش آموخته و استاد سطوح عالی حوزه علیمه قم

[6] استاد دانشگاه تهران و عضو انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه.

[7] دانش آموخته حوزه علمیه قم و کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث

[8] عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور قم

[9] . دانشیار دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

[10] . دانش آموخته سطح چهار حوزه